Leestijd: 5 minutenVanavond draaien we de klok weer een uurtje vooruit vanwege de zomertijd. Dat vindt iedereen heel normaal, net zoals dat het hier 6 uur vroeger is dan in Bali. Maar hoe zit het ook al weer met onze tijd?
Vroeger had elke stad haar eigen tijd. De stand van de sterrenhemel bepaalde die tijd. Overdag werden er zonnewijzers gebruikt en ’s nachts bijvoorbeeld een zandloper. Als de zon precies in het zuiden stond was het 12 uur. Daardoor was het in het Oosten van ons land een kwartier eerder 12 uur dan in het Westen. Maar niet alleen binnen Nederland bestonden deze verschillen. Doordat Nederland jarenlang de ‘Amsterdamse tijd’ aanhield, liepen we 20 minuten achter op Londen (de West-Europese tijd) en 40 minuten op Berlijn (de Midden-Europese tijd). Dat werd behoorlijk onhandig toen treinen in de 19de eeuw de steden met elkaar begonnen te verbinden.
Tijdzones
In eerste instantie werd als oplossing bedacht om één tijd voor het hele land in te voeren. Voor grote landen zoals Amerika bleek dit geen goede oplossing: in sommige delen zou het dan de hele ochtend donker zijn. Tijdzones waren dus een middenweg. Als universele tijd hield men de West-Europese tijd (Greenwich) aan. De huidige 24 tijdzones, met om elke 15 breedtegraden een uur tijdsverspringing, zijn vastgesteld op een conferentie in 1884. Nederland ligt oostelijk van Greenwich en ligt daardoor in de zone waar het een uur later is dan in Greenwich. En Bali ligt daar dus weer 6 zones vandaan.
24 uur en 60 minuten
Waarom heeft een dag 24 uur? De oude Egyptenaren (ongeveer 3000 voor Christus) waren de eersten die de dag in 24 uren verdeelden. Het grappige was dat zij altijd 12 uur aan de nacht en 12 uur aan de dag gaven. In de winter waren de nachtelijke uren dus langer dan in de zomer. De Grieken en Romeinen namen deze verdeling gewoon over en tot de Middeleeuwen was dit de normale manier om de dag te verdelen. Het stelsel van de Grieken en Romeinen bleef bestaan tot nu. Alleen zijn alle uren nu wel precies even lang!
De indeling in zestallen (60 minuten in een uur en 60 seconden in een minuut) komt nog uit een methode van de oude Babyloniërs (ongeveer 1500 voor Christus). Die deden al hun berekeningen in een zestallig stelsel. De Grieken namen deze verdeling over en later ook de Romeinen. Het blijkt nu nog steeds de meest handige opdeling.
Wintertijd is ‘echte’ tijd
Maar waarom passen we de universele tijd in Nederland dan toch zo nu en dan aan? De wintertijd is eigenlijk de ‘echte’ tijd zoals we die met zijn allen hebben afgesproken. In de lente zetten we de klok een uurtje vooruit: de zomertijd. Niet overal op de wereld voeren ze de zomertijd in, maar wel in bijna heel Europa. Hier loopt de zomertijd van de laatste zondag van maart tot de laatste zondag van oktober.
In 1907 werd er in Engeland voor het eerst nagedacht over de zomertijd, omdat het energie besparend zou zijn. Hierbij ging men er van uit dat het ’s zomers om 5:00 uur ’s ochtends de zon op komt en het dus al licht is. De meeste mensen slapen dan nog en er wordt dus geen gebruik gemaakt van het licht. Als men de tijd een uur vooruit zet wordt wel gebruik gemaakt van dit uur licht. De meeste mensen zijn gewend ‘s avonds nog veel te doen, en gaan pas naar bed als het donker is. Dus valt er ’s avonds winst te behalen met de zomertijd. De zon gaat dan in de avond een uur later onder. De verlichting kan dus een uur later aan. Hierdoor wordt energie bespaard.
Lange zomertijd
In Nederland is tijdens de Eerste en Tweede wereldoorlog een hele lange zomertijd aangehouden, zonder wintertijd dus. En het duurde daarna een hele tijd voordat de zomertijd echt werd ingevoerd. In 1977 namelijk pas. In de jaren ’70 was er namelijk een grote oliecrisis op de wereld, waardoor iedereen zo min mogelijk energie wilde verspillen.
Er is ook veel kritiek op de zomertijd, zo moeten heel veel dieren die in het ritme van de mens mee gaan erg wennen aan de zomertijd. Denk aan dieren die ineens een uur eerder eten krijgen of een uur eerder uitgelaten worden. Maar dat is natuurlijk ook vervelend voor veel mensen. Zij moeten best lang wennen aan het nieuwe ritme. Daarnaast wordt er getwijfeld aan het argument van energie besparing. Als het ’s avonds een uur langer licht is wordt er ook meer auto gereden, wat weer meer energie verbruikt. Er gaan in verschillende landen stemmen op om de zomertijd als standaard tijd te gaan voeren, waardoor de wintertijd dus niet meer gebruikt wordt. In de landen IJsland, Rusland en Wit Rusland is dit zelfs al gedaan.
Wist je dat er een heel makkelijk ezelsbruggetje is om te onthouden wanneer de klok nu vooruit of achteruit wordt gezet? In het voorjaar moet de klok namelijk vooruit en in de winter dus achteruit!
8 weetjes over tijd:
- Als we ons in de winter ook aan de zomertijd zouden houden, wordt het met Oud & Nieuw pas rond 09.00 in de ochtends licht.
- Rond 1700 kwamen er pas nauwkeuriger uurwerken, die de zonnewijzer en zandloper overbodig maakten.
- Tot ver in de 17de eeuw hadden klokken maar een wijzer,de zogenaamde kleine wijzer, deze gaf alleen de uren aan.
- In landen rond de evenaar duren de dag en nacht ongeveer even lang (12 uur).
- Niet elk land houdt zich aan het tijdzonesysteem. Sommige landen wijken een half uur af, zoals Iran, Venezuela, India of delen van Australië. En Nepal wijkt een kwartier af.
- In China geldt maar één tijd, ondanks dat er 2,5 uur verschil zit tussen de zonsopkomst in het westen en in het oosten van het land.
- In 1955 is er een atoomklok uitgevonden. Deze klok houdt de tijd precies bij. De beste atoomklokken hebben slechts een afwijking van 1 seconde in 300.000 jaar!
En nog meer feitjes:
- Af en toe wordt een schrikkelseconde toegevoegd aan de officiële tijd om ervoor te zorgen dat deze in de pas blijft lopen met de draaiing van de aarde.
- De Egyptenaren begonnen met een nieuwe dag bij zonsopgang. Net als bij de Romeinen begint de dag in westerse landen en in China om middernacht, 12 uur. Moslims en Joden volgen de Grieken en hun dag begint bij zonsondergang
- “Noen” is in het Nederlands een oud woord voor 12 uur ’s middags en wordt nu nog zelden gebruikt. In het Engels is noon niet vervaagd. Zowel noen als noon komen van het Latijnse woord nona wat negen betekent. Dit gaf de tijd aan waarop in de kerk gezongen moest worden. Mensen wilden echter niet wachten tot drie uur ’s middags (9 uur vanaf zonsopgang) en begonnen al eerder. Zo ging het woord noen dus 12 uur ’s middags betekenen.
- De makers van de eerste mechanische klok wilden de beweging van de zon imiteren. Ze woonden op het noordelijk halfrond en zagen de zon links (in het oosten) opkomen en rechts (in het westen) weer onder gaan. Omdat de wijzers van de klok zo gemaakt zijn dat ze de beweging van de zon in de lucht volgen, bewegen de wijzers van links naar rechts, via de bovenkant van de klok.
- Afgelopen juni zijn in Bolivia op openbare plaatsen klokken opgehangen die juist andersom lopen, dit om de Zuidelijke identiteit van het land te benadrukken.
Wil je meer weten over dit onderwerp of gewoon meer weten over wat dan ook, kijk eens bij www.kennislink.nl en www.wetenschap.infonu.nl
